Phân biệt giữa hoạt động đầu tư và đầu cơ trên thị trường chứng khoán là một điều cần thiết để mỗi người biết mình đang hoạt động trên thị trường theo cách nào. Hoạt động đầu tư và đầu cơ đều phổ biến trên thị trường, đều có thể tạo nên lợi nhuận hoặc gây ra thua lỗ nên thường dễ bị lẫn lộn, không phân biệt. Thậm chí, tất cả những người tham gia thị trường chứng khoán đều được gọi là nhà đầu tư. Chỉ khi có cái nhìn sâu vào bản chất, chúng ta mới có thể phân biệt giữa đầu tư và đầu cơ.
Người đầu cơ mua một cổ phiếu với lý do là hy vọng hay tin rằng cổ phiếu sẽ tăng giá. Họ mua với hy vọng sẽ bán được cổ phiếu cho người khác với giá cao hơn. Các cổ phiếu đầu cơ thường tăng hoặc giảm giá nhanh chóng trong thời gian ngắn (vài tháng, vài tuần, vài ngày hay vài giờ). Nếu một cổ phiếu đang tăng giá hay một ngành đang thu hút dòng tiền, nó thường sẽ thu hút được sự quan tâm của người đầu cơ. Họ sẽ mua để hy vọng cổ phiếu tiếp tục tăng và bán được giá cao hơn giá mua. Hay nếu một cổ phiếu vừa giảm giá, họ mua với hy vọng cổ phiếu sẽ tăng giá trở lại. Đầu cơ hấp dẫn do nó có khả năng đem lại cơ hội kiếm tiền nhanh chóng nhưng nó cũng tiềm ẩn rủi ro thua lỗ lớn.
Một loại khác gần với người đầu cơ là Trader, nhưng khác với đầu cơ Trader quan tâm nhiều đến biến động giá đang xảy ra, Trader thường tìm kiếm một xu hướng giá (lên hoặc xuống) và hành động dựa theo xu hướng đó. Mua nếu cổ phiếu đang có xu hướng tăng giá hay bán khống nếu cổ phiếu đang có xu hướng giảm giá. Trader thường tìm kiếm những khoản lợi nhuận nhỏ với nhiều giao dịch mua, bán.
Trong tác phẩm “Phân tích chứng khoán”, Benjamin Graham đã định nghĩa về đầu tư: “Hoạt động đầu tư là hoạt động dựa trên sự phân tích kỹ lưỡng, hứa hẹn sự an toàn của vốn và mang lại một phần lời lãi thỏa đáng. Các hoạt động không đáp ứng được yêu cầu đó là hoạt động đầu cơ”. Hoạt động đầu tư đòi hỏi phải thực hiện các phân tích cơ bản kỹ lưỡng, hiểu mô hình kinh doanh của doanh nghiệp, đánh giá chất lượng và triển vọng kinh doanh của doanh nghiệp hay ít ra cũng phải xem xét báo cáo tài chính, đánh giá chất lượng tài sản trên bảng cân đối kế toán và định giá doanh nghiệp. Để đáp ứng yêu cầu về an toàn vốn, nhà đầu tư chỉ mua khi cổ phiếu có giá rẻ hơn đáng kể so với kết quả định giá của anh ta hay mua doanh nghiệp đang có tiềm năng tăng trưởng tốt được bán với giá hợp lý so với định giá. Khoản chênh lệch thấp hơn giữa giá mua và giá trị hay sự tăng trưởng của doanh nghiệp sẽ đem lại lợi nhuận thỏa đáng. Hoạt động đầu cơ không đặt ra các yêu cầu này. Giá cả là mối quan tâm duy nhất của nhà đầu cơ. Họ không đặt giá cả trong mối quan hệ với giá trị.
Tôi từng nghe rất nhiều người bày tỏ rằng không quan tâm đến việc mình đang đầu tư hay đầu cơ, miễn là kiếm được tiền. Kiểu như mèo trắng hay mèo đen không quan trọng, miễn là bắt được chuột. Nhưng hiểu tính khí của mình để biết mình phù hợp với loại hình nào, biết mình đang đầu tư hay đầu cơ là rất quan trọng. Graham từng viết: “Có sự đầu cơ thông minh, cũng như có sự đầu tư thông minh. Nhưng có nhiều kiểu đầu cơ kém thông minh. Trong số đó có một số kiểu tiêu biểu là: (1) Đầu cơ trong khi lại nghĩ mình đang đầu tư; (2) Đầu cơ trong khi thiếu kiến thức và kỹ năng cần thiết; (3) Đầu cơ liều lĩnh vượt quá khả năng chịu đựng thua lỗ”. Về lâu dài, cổ phiếu thường có giá phản ánh giá trị của nó nên nếu bạn đang đầu cơ và không tìm hiểu về giá trị cổ phiếu, nghĩa là bạn có thể đã mua với giá rất cao so với giá trị, thì bạn phải hành xử như người đầu cơ. Khi diễn biến giá không theo kỳ vọng, bạn không thể nắm giữ như nhà đầu tư rồi tự nhủ: Ôm mãi rồi sẽ có lãi. Chưa bán là chưa lỗ. Nếu làm vậy, bạn đã mắc phải sai lầm thứ nhất là mua cổ phiếu với giá quá cao và tiếp tục mắc thêm sai lầm thứ hai là nắm giữ mà không cắt lỗ. Vì có thể cổ phiếu sẽ chẳng bao giờ tăng giá lên tương đương với giá bạn đã mua vì giá thấp hiện tại mới gần với giá trị thực của cổ phiếu.
Theo: Trần Quang Hiệp, Ban Quản trị Valueway.vn